Koliko gradske opštine grada Beograda izdvajaju za kulturu? Ili zašto su kulturni centri postali preduzeća za izdavanje poslovnog prostora?

Grad Beograd, sa svojih 17 gradskih opština, ima veoma bogatu ponudu kulturnih programa tokom cele godine. Grad je osnivač 36 ustanova kulture (11 pozorišta, 8 ustanova zaštite, 4 biblioteke, 13 centara za kulturu i galerija) i 2 javna preduzeća za koje obezbeđuje uslove rada, a istovremeno pomaže realizaciju programa i programskih projekata 231 ustanove i umetničke asocijacije. Grad Beorad, kao centar kulture i umetnosti cele Srbije, je grad u kome se godišnje održi više od 11.000 pozorišnih predstava, izložbi, koncerata, performansa i drugih umetničkih programa, u njemu gostuju i brojni eminentni stvaraoci iz sveta umetnosti.

Grad Beograd je osnivač i pokrovitelj 11 manifestacija u oblasti kulture (FEST, BITEF, BEMUS, BELEF, Međunarodno takmičenje muzičke omladine, Festival dokumentarnog i kratkometražnog filma, Oktobarski salon, Radost Evrope, Beogradski sajam knjiga, Filmski festival u Sopotu i Beogradski džez festival), a pomaže i programe 69 manifestacija u oblasti kulture koje se održavaju u Beogradu.

U Gradskoj upravi za kulturu i umetnost zadužen je Sekretarijat za kulturu, koji ove godine raspolaže sa 2.911.205.310 dinara, od čega 2.019.440.170 dinara za funksionisanje ustanova kulture. Takođe, preko Agencije za investicije i stanovanje, u okviru programa za razvoj kulture, za 2015. godinu je za poslove rekonstrukcije i adaptacije objekata planirano 95.871.000 dinara.

Pored ustanova i instituija, koje je osnovao grad Beograd i gradske opštine su osnivači svojih ustanova kulture sa željom da programe i aktivnosti decentralizuju i učine ih dostupnijim građanima sa svoje teritorije. U budžetima gradskih opština kultura se može videti pod programima za razvoj kulture ili pod tekućim dotacijama i transferima ustanovama koje su opštine osnovale.

Koliko su programi jednako dostupni svim stanovnicima glavnog grada, najbolje pokazuje sledeći prikaz ustanova kulture po gradskim opštinama, kao i deo budžeta koji opštine direktno izdvajaju za kulturu.

Gradska opština Palilula
Opština Palilula u budžetu za 2015. godinu planirala je za program za razvoj kulture ukupno 16.753.574 dinara. Opština je osnivač i Ustanove kulture “Palilula”.
Nekadašnji Narodni univerzitet “Braća Stamenković” preimenovan je u Ustanovu kulture “Palilula” na osnovu odluke Skupštine Gradske opštine Palilula, koja je i preuzela osnivačka prava.
Adaptacijom i sanacijom velike dvorane – Scene “Stamenković”, stvoren je multifunkcionalni prostor kapaciteta 466 mesta, opremljen najsavremenijom opremom.

U okviru programa obrazovanja organizuju se različite obuke, dok programi iz oblasti kulture obuhvataju i muzičke večeri, cikluse tribina, književne večeri i promocije knjiga i publikacija.

Biblioteka “Milutin Bojić” je osnovana 1957. kao centralna narodna biblioteka opštine Palilula. Biblioteka se ne nalazi u sastavu Biblioteke grada Beograda, već deluje samostalno, ali kao ustanova kulture grada Beograda. Ukupan fond biblioteke je 172.722 publikacije, od toga 1.263 periodične. Beletristika obuhvata 54,08%, stručne knjige 17,5%, a literatura za decu 28,35%. Osim matičnog odeljenja u Ilije Garašanina, postoji još 10 ogranaka.

Gradska opština Voždovac
Opština Voždovac u budžetu za 2015. godinu planirala je za usluge kulture ukupno 2.000.000 dinara, od čega za funkcionisanje lokalne ustanove kulture 1.500.000 dinara i 500.000 dinara kao podsticaji kulturnom i umetničkom stvaralaštvu.

Opština je osnivač i Centra za kulturu i sport „Šumice “
U Centru za kulturu i sport „Šumice“, koji je najviše posvećen mladima, održava se raznovrstan kulturno umetnički program: izložbe slika, literarna i likovna takmičenja učenika, promocije knjiga, pozorišne predstave, a deca iz celog grada mogu pohađati škole glume, pevanja, plesa, kaligrafije i dr.

Gradska opština Vračar
Opština Vračar u budžetu za 2015. godinu planirala je za program za razvoj kulture ukupno 962.500 dinara. Tekuće dotacije i transferi za ustanove čiji je osnivač Gradska opština Vračar – za NU ”Božidar Adžija” iznose 10.400.000  dinara. Opština je osnivač i Centrа za obrazovanje i kulturu „Božidarac 1947“.
Skupština gradske opštine Vračar sačuvala je tradiciju  Narodnog univerziteta „Božidar Adžija“ osnivanjem Ustanove Centar za obrazovanje i kulturu „Božidarac 1947“. Pretežna delatnost novoosnovane ustanove je obrazovanje i kultura. Od prostora ustanova raspolaže velikom salom, galerijom, kabinetom za informatiku i učionicama.

Gradska opština Rakovica
Opština Rakovica u budžetu za 2015. godinu planirala je za usluge kulture ukupno 25.260.000 dinara. Od toga za funkcionisanje lokalnih ustanova kulture 18.000.000 dinara, za podsticaj kulturnom i umetničkom stvaralaštvu 1.100.000 dinara, za projekat “Ulica otvorenog srca” 500.000 dinara, za Međunarodni Rakovačk karneval 2.000.000 dinara, za Rakovačko leto 1.900.000 dinara, za projekat “Dani Rakovice” 1.550.000 dinara, za projekat “Vikend uz zanate” 100.000 dinara, za Dečji uskršnji bazar 110.000 dinara.
Odlukom SO Rakovica osnovan je Centar za kulturu i obrazovanje Rakovica. Sa radom počinje 1. januara 1976. godine. Kao jedina ustanova kulture na teritoriji opštine Rakovica, objedinio je sve vrste kulturnih programa, okupio stvaraoce i publiku čije interesovanje jesu upravo kulturna dešavanja.
Osnivačka prava nad Centrom za kulturu i obrazovanje Rakovica, 31. decembra 1999. godine preuzima grad Beograd.

Gradska opština Stari Grad
Opština Stari Grad u budžetu za 2015. godinu planirala je za usluge kulture ukupno 14.838.047 dinara, od čega 11.188.047 dinara za finansijsku podršku ustanovama kulture sa teritorije opštine ulaganjem u objekte, nabavku opreme, finansiranju aktivnosti koje doprinose očuvanju kulturnih vrednosti i baštine.

Opština je osnivač Ustanove kulture gradske opštine Stari grad Parobrod, koja je naslednik Centra za kulturu Stari grad koji se decenijama posle Drugog svetskog rata nalazio na istom mestu. U okviru Parobroda, radi i kuća Đure jakšića.

Gradska opština Savski venac
Opština Savski venac u budžetu za 2014. godinu planirala je za usluge kulture ukupno 1.255.000  dinara, dok je budžet za Dečji kulturni centar Majdan, čiji je opština osnivač, za 2014. godinu iznosio 27.903.866 dinara.
DKC Majdan je nastao na principu dečijeg prava na kulturu i umetnost i usmeren je ka negovanju edukativnih, kulturnih, umetničkih, sportskih i rekreativnih programa sa posebnom pažnjom na pokretu kao formi izražavanja. Ima osmoro zaposlenih. Struktura zaposlenih u ustanovi: dvojca zaposlenih na mandatni period, dvoje zaposlenih na neodređeno vreme, četvoro zaposlenih na određeno vreme. Od toga, sedmoro ima visoku stručnu spremu, a jedan srednju stručnu spremu. Ukupna površina prostora kojim ustanova raspolaže je 4000 m2 i namenjen je za sprovođenje kulturno-obrazovne delatnosti, od prostora ustanova raspolaže sportskom salom, učionicama, baletskom i multifunkcionalnim salama i dvorištem.

U okviru Majdana funkcioniše i kulturni centar Kuća kralja Petra Prvog.

Gradska opština Zvezdara
Opština Zvezdara u budžetu za 2015. godinu planirala je za usluge kulture ukupno 5.000.000 dinara, od čega za podsticaje kulturnog i umetničkog stvaralaštva 1.100.000 dinara , pozorište Zvezdarište 2.700.000 i Zvezdarijada 1.200.000 dinara.
Gradska opština Zvezdara preuzela je osnivačka prava Društvenog poslovno-umetničkog centra “Vuk Karadžić” decembra 2005. Ustanova kulture “Vuk Karadžić” nalazi se u zgradi nekadašnjeg istoimenog Doma kulture izgrađenoj pedesetih godina 20. veka.
Krajem prošle godine ustanova kulture “Vuk Karadžić” ukinuta je na sednici Skupštine Zvezdare. Kako opština nije mogla da se nosi sa dugovima ustanove, grad Beograd je preuzeo odgovornost za nju, ali pod uslovom da se ugasi putem likvidacionog postupka.

Prostorni kapaciteti obuhvataju tri sale: velika sala u prizemlju kapaciteta 400 mesta, mala sala “Kult” na prvom spratu sa 220 mesta i mala sala na drugom spratu sa 100 mesta, letnja scena na krovu i multimedijalna sala, sa ukupno 3256 m2.

Gradska opština Čukarica
Opština Čukarica u budžetu za 2015. godinu planirala je za usluge kulture ukupno 9.115.000 dinara. Opština je osnivač Kulturnog centra “Čukarica” čiji je godišnji budžet u ovoj godini 36.820.000 dinara i Galerije ’73 čiji budžet u ovoj godini iznosi 8.709.300 dinara.
KC “Čukarica” realizuje programe rekreacije, edukativne programe, program studiji lepih umetnosti i univerzitet za treće doba.
Galerija ’73 je žirirani izložbeni prostor u kojem se izlažu dela domaćih i stranih savremenih likovnih umetnika. Osnovana je 1973. godine, osnivač galerije je Gradska opština Čukarica, dok je pokrovitelj značajnog dela izlagačkog programa Sekretarijat za kulturu grada Beograda. Za ovaj deo programskih aktivnosti u galeriji se raspisuje javni konkurs (avgust-septembar) za narednu izlagačku sezonu. Žiriranje radova vrši Umetnički savet galerije. U galeriji se realizuju izložbe likovnih i primenjenih umetnosti, kao i izložbe novih medija (video radovi, instalacije, performansi…). Pored likovnog programa u galerijskom prostoru se takođe povremeno održavaju i književne i muzičke večeri.

Gradska opština  Zemun
Opština Zemun u budžetu za 2015. godinu planirala je manifestacije i projekte po konkursu ukupno 7.000.000 dinara.
Odlukom Skupštine opštine Zemun iz 1973. godine formiran je Dom sportova, omladine i pionira, ustanova od opšteg društvenog interesa, namenjena pionirima, omladini i građanima sa ciljem zadovoljavanja potreba u oblasti kulture, obrazovanja i fizičke kulture. Danas posluje kao Akcionarsko društvo Kulturno sportski centar „PINKI-ZEMUN“.

Gradska opština  Novi Beograd
Opština Novi Beograd u budžetu za 2015. godinu planirala je u okviru  programa razvoj kulture, za funkcionisanje ustanove kulture Novobeogradska kulturna mreža, čiji je opština osnivač, ukupno 5.777.700 dinara, dok je za projekat besplatne škole glume, plesa, pevanja, slikanja, folklora i razmena učenika ukupno  7.100.000 dinara.

Gradska opština Surčin
Opština Surčin u budžetu za 2015. godinu planirala je za program razvoja kulture ukupno 11.700.000 dinara. Od čega je 8.000.000 dinara za manifestaciju Bojčinsko leto.
Opština je osnivač Javnog preduzeća za obavljanje delatnosti iz oblasti kulture i sporta GO Surčin.

Gradska opština Sopot
Opština Sopot u budžetu za 2014. godinu planirala je za usluge kulture ukupno 19.100.000 dinara.
Filmski festival u Sopotu osnovala je Skupština opštine Sopot davne 1972. godine i od 2007. godine je uvršetn u manifestaciju od kulturnog značaja za grad Beograd.

Centar za kulturu Grocka je počeo sa radom 1972. Od decembra 1992. osnivačka prava i obaveze preuzela je Skupština grada Beograda. Programom Centra obuhvaćena je raznovrsna kulturna ponuda prilagođena svim kategorijama stanovništva. Likovni program se realizuje kroz izložbe, predavanja i radionice, muzički program kroz koncerte. Delatnost Centra čine i književne tribine, izdavačka delatnost, razvoj kulturno-umetničkog amaterizma (KUD, guslarsko društvo). Centar svake godine organizuje Filmski festival Sopot i Festival low-fi filma, projekat namenjen mlađoj generaciji.

Gradska opština Barajevo
Opština Barajevo u budžetu za 2015. godinu planirala je za usluge kulture ukupno 19.100.000 dinara. Opština je osnivač Centra za kulturu Barajevo čiji je budžet u 2015. godini 15.162.000 dinara.
Centar za kulturu Barajevo formiran je 2008. godine odlukom Skupštine Gradske opštine Barajevo. Svojim Programom rada Centar je predvideo realizaciju programa kulturno-umetničkog i amaterskog stvaralaštva u oblasti književnosti, pozorišta, likovnog i muzičkog stvaralaštva, filmske umetnosti, očuvanja folklornog i etno stvaralaštva, kao i jedan bogat tribinski program sa aktuelnim temama. Svoj udeo Centar ima i u programima manifestacionog i tradicionalnog karaktera.

Gradska opština Lazarevac
Opština Lazarevac u budžetu za 2015. godinu planirala je za funkcionisanje lokalnih ustanova kulture ukupno 21.122.088 dinara, i 600.000 dinara za podsticaj kulturnom stvaralaštvu.  Od 2004. godine u Lazarevcu deluje „Teatar Puls“, a početkom 2009. godine Odlukom Skupštine gradske opštine Lazarevac osnovano je i Prvo prigradsko pozorište Lazarevac, koje je u budžetu vidljivo sa 18.000.000 dinara.

Centar za kulturu Lazarevac je ustanova kulture od značaja za Grad Beograd. Sa radom je otpočeo 1977. godine. Centar raspolaže objektom površine 2.745 m 2 . Poseduje univerzalnu dvoranu sa 543 sedišta, savremenu glumačku garderobu, izložbeni prostor( galerije “Simonida” i ” Savremenici”),baletsku salu, kao i ostale prateće prostorije.

U sklopu Centra nalazi se Moderna galerija površine oko 900 m² koja je fizički odvojena od Centra za kulturu. U galeriji se nalazi stalna postavka (Legat Leposave Lepe Perović i Kolekcija “Savremenici”), kao i izložbeni prostor za tekuće programe.

Biblioteka “Dimitrije Tucović” osnovana je 1949. i samostalno deluje na na teritoriji Opštine Lazarevac, kao ustanova kulture grada Beograda. Pored centralnog odeljenja u Lazarevcu, postoje i četiri ogranka. Biblioteka ima oko 95.000 knjiga. Organizuje više od 100 kulturnih programa godišnje. Osnivač je i organizator tradicionalne kulturne manifestacije “Festival humora za decu”.

Gradska opština Grocka
Opština Grocka u budžetu za 2014. godinu planirala je za kulturu ukupno 750.000 dinara.

Centar za kulturu Grocka je ustanova kulture grada Beograda, osnovana 2006. godine. Misija Ustanove je izgradnja plemenite, otvorene i kreativne lokalne zajednice kroz promovisanje vrednosti tolerancije, poštovanja različitosti, kreativnosti, kulture sećanja, odgovornosti, inovativnosti, znanja, otvorenosti, solidarnosti, aktivnog građanstva.

Gradska opština Mladenovac
Opština Mladenovac u budžetu za 2014 godinu planirala je za kulturu ukupno 750.000 dinara.

Biblioteka “Despot Stefan Lazarević” sa preko 60.000 knjiga je u sastavu Biblioteke grada Beograda, u njoj je početkom 2005. počela sa radom Dramska radionica sa tendencijom da vremenom preraste u pozorište.

Muzej Mladenovca sa stalnim i povremenim postavkama i arheološkom, etnografskom, istorijskom i umetničkom zbirkom u kojima se čuva kulturno-istorijsko bogatstvo Mladenovc, je u sastavu Muzej grada Beograda.

Centar za kulturu Mladenovac je osnovan 1953. godine, a 1991. Skupština grada Beograda preuzima osnivačka prava i obaveze. Osnovna delatnost Centra je kulturno-obrazovna i u okviru nje se organizuju pozorišne predstave, projekcije filmova, umetničke izložbe, rad sa pozorišnim amaterima, razni umetnički kursevi, tribine, saradnja sa visokoobrazovnim institucijama, međuopštinska i regionalna saradnja sa centrima kulture.
Najznačajniji programi koje Centar organizuje su međunarodna likovna kolonija i opštinsko takmičenje recitatora.
Prostor Centra čine: bioskopska dvorana (450m2), galerija Foaje (180m2), galerija Likum (49m2), Centar Urbane Kulture (40m2), poslovne i prateće prostorije (530 m2). Centar ima 9 zaposlenih.

Gradska opština Obrenovac
Opština Obrenovac u budžetu za 2015. godinu planirala je za kulturu ukupno 14.000.000  dinara .Od toga za manifestacije od značaja za gradsku opštinu Obrenovac 3.000.000 dinara, za konkurs za udruženja građana 1.000.000 dinara i za tekuće subvencije Javnom preduzeću Sportsko kulturni centar ”Obrenovac” 10.000.000 dinara.
Javno preduzeće sportsko kulturni centar ”Obrenovac” je počelo sa radom 1982. godine pod imenom ”Dom kulture i sportova”. Naredne 1983. godine Bioskop ”Palež” je pripojen “Domu kulture i sportova”, 1988. su otvoreni obrenovački bazen postali deo sportsko-kulturnog centra, a 1991. počinje sa radom ”Radio Obrenovac” u Domu kulture i sportova.
Status javnog ovo preduzeće ima od 1995. godine na osnovu Odluke o organizovanju JP za informisanje ”Obrenovac”, kojom je utvrđeno da obavlja informativnu, radiodifuznu, novinsko-izdavačku i ostale delatnosti od interesa za opštinu Obrenovac.  Od 2006. godine registrovana je promena poslovnog imena u JP sportsko kulturni centar ”Obrenovac” i promena osnovne delatnosti i upisuje se 92610 delatnost sportskih arena i stadiona, a radna jedinica “Radio Obrenovac” se organizuje u Javno radiodifuzno preduzeće ”Radio Obrenovac”.
U okviru preduzeća nalaze se tri velika objekta: sportsko kulturni centar 8.000 m2, Bioskop ”Palež” 750m2, obrenovački bazeni 5.600m2.

Biblioteka “Vlada Aksentijević”,  nije u sastavu Biblioteke grada Beograda, već deluje samostalno na području Opštine Obrenovac, kao ustanova kulture grada Beograda.
Pored biblioteke u Obrenovcu, postoji i 4 ogranaka. Biblioteka ima oko 92.000 knjiga. Dodeljuje godišnju nagradu za najbolju knjigu domaćim autorima.

Pored navednih ustanova, na svakoj opštine radi i biblioteka, bilo kao organizaciona jedinica centralne biblioteke ili kao samostalna biblioteka.
Biblioteka grada Beograda (centralna i 13 organizacionih jedinica u opštinama, sa 56 ogranaka u mreži) i 3 samostalne biblioteke u opštinama Lazarevac (6 ogranaka), Palilula (10 ogranaka), Obrenovac (10 ogranaka) raspolažu fondom od oko 2.500.000 knjiga.

Prethodni prikaz navodi na zaključak da grad Beograd ne tretira sve gradske opštine jednako. Centralne gradske opštine, pored gradskih ustanova, osnivaju i sopstvene, gde se svkako izdvajaju UK “Parobrod” i DKC “Majdan” kao primeri dobre prakse.

Sa druge strane od prigradskih opština, skoro sve opštine imaju ustnove kulture čiji je osnivač grad Beograd, gde je najbolje prošla opština Mladenovac sa čak tri ustanove. Opština Grocka, Lazarevac i Sopot imaju Centre za kulturu čiji je osnivač grad Beograd, dok je opština Barajevo samostano osnovala svoj Centar za kulturu.
U najnepovoljnijem položaju su opštine Obrenovac i Surčin, na čijim teritorijama ne postoje centri za kulturu u formatu ustanove kulture, već kao javna preduzeća.
Sve opštine, bilo centralne ili prigradske imaju biblioteke koje funkcionišu pod pokroviteljstvom grada Beograda.

Brojke u budžetima ne moraju mnogo da govore. Na primeru opštine Obrenovac, novac za tekuće subvencije u kulturi ne odlazi na programe, već lokalno Javno predzeće taj novac koristi za pokrivanje troškova plata i režijskih troškova. Drugim rečima, iako neke cifre u budžetima gradskih opština izgledaju velike i dovoljne za realizaciju programa tokom cele godine, većina tog novca zapravo ne završi na programima.

U nedostatku novca i prilika da se novac obezbedi iz drugih izvora, programi se realizuju pod parolom “daj šta daš”, nezavisno od potreba različitih ciljnih grupa.

Odsustvo planiranja i ozbiljne politike u oblasti kulture na nivou grada Beograda, pa onda i gradskih opština, dovelo je do toga da grad i gradske opštine uopšte nemaju ozbiljan pristup i mehanize koji osiguravaju jednake uslove i usluge za sve. Građani Beograda koji žive u centralnim gradskim opština imaju veću ponudu, dok su građani Beograda koji stanuju na primer u Obrenovcu lišeni svih kulturnih sadržaja i programa koje bi trebalo da obezbedi grad Beograd.

Bilo bi idelano kada bi grad Beograd zajedno sa gradskim opštinama kroz strategiju kulturnog razvoja definisao sve aktere, načine finansiranja, mehanizme učešća građana u planiranju i realizaciji godišnjih programa i minimum programa koji će biti realizovani u svakoj opštini podjednako.

A do tada, štap i kanp.