Kako se puni budžet opština?!
Kao što rastu deca, tako rastu i gradovi. Razvijaju se, nekada brže, nekada sporije. Da bi rasli brže, moraju više da se neguju i zalivaju, a dva najvažnija faktora za to su ljudi i novac. Nažalost, kod nas se ljudi ne uče kako da neguju grad, nekada su postojali neki formati podrške kroz političke škole, a danas ne postoji ni elementarno znanje za upravljanje i negovanje gradova. Forsira se zalivanje, drugim rečima, kada imamo novac lako ćemo.
Na terenu to nije baš tako. Važno je jednom nogom koračati u budućnosti, i predviđati potrebe koje će građani imati i izazove sa kojima će se gradovi u tom kontekstu suočavati. A to da ima novca i da ćemo lako, tek nije istina. Novca nikada dovoljno. I to se vidi. Ne mora da se podvlači. Svako kada izađe na ulici svog grada vidi trotoare, ulice, ulično osvetljenje, drvorede, održavanje zelenih površina, igrališta, koliko se izdvaja za kulturu, obrazovanje, sport, koliko se ulagalo u novu infrstrukturu i objekte i odmah zna koliko je sati i koliko novca ima grad.
Teško je vreme, i jedva da ima novca za tekuća i investiciona održavanja, malo pretekne. Obrenovčani, bar velika većina, žive u ubeđenju da ih uvek neko zavrne kada je reč o budžetu i da nikada ne dobiju koliko zaslužuju, pod parolom “gde se stvara, tu i da se troši”.
Zagovrnici otcepljenja Obrenovca od Beograda kao glavni argument navode da bi Obrenovac kao samostalna opština bio dosta bogatiji, zbog namenskog prihoda od naknade za zagađivanje životne sredine. Kako Obrenovac nije jedinica lokalne samouprave, on u ovom trenutku kao gradska opština ostvari prihod koji mu dodeli grad Beograd. Taj prihod je nekada bio 100%, a nekda 0% u zavisnosti od raspoloženja gradskih vlasti. Po članu 85. Zakona o zaštiti životne sredine, deo naknade u u visini od 40% pripada jedinici lokalne samouprave, odnosno gradu Beogradu. Što znači da ako zagađivač, Termoelektrana “Nikola Tesla” na ime zagađenja uplati Republici na ime naknade 100 dinara, 40 dinara automatski umesto u Obrenovac na čijoj teritoriji se nalazi elektrana, ide u grad Beograd. Tako je jer Zakon o zaštiti životne sredine ne prepoznaje gradsku opštinu već jedinicu lokalne samouparve, što je u slučaju Obrenovca grad Beograd.
A otkud gradu novac?
Popularno i stručno se to zove budžet grada ili opštine. I kako kod nas ništa nije dovoljno otvoreno i jasno, tako nije ni to. Većina građana, ali i onih koji ih predstavljaju, odnosno oni koji upravljaju gradom, pojma nema ništa o budžetu i načinu kako se on kreira i puni.
Nisam nikakav poznavalac budžeta, ali hajde da opišem kako to mali Perica vidi. Uzeću kao primer opštine grada Beograda. I to jeste specifičnost, u slučaju gradskih opština, jedinica lokalne samouprave je grad Beograd. Što je u kontekstu budžeta važno, veću samostalnost ima opština Ub, nego na primer opština Novi Beograd.
Na teritoriji grada Beograda budžet za gradske opštine se kreira u odnosu na poslove koje ta opštine obavlja (izvorne i poverene). To su dosta ustaljene stvari i slično je već godinama. Gradske opštine koje se računaju kao centralne, imaju manje nadležnosti i poslova od onih koje se računaju kao prigradske – koje na primer za razliku od centralnih opština, imaju svoje sopstvene komunalne sisteme. Većina ostalih oblasti, od prevoza, obrazovanja, zdravstva, socijalne zaštite i sl. je na gradskom nivou.
U odnosu na troškove koje će opštine imati kako bi obavljale poslove iz svojih nadležnosti, proceni se koliko je to novca godišnje za svaku opštinu ponaosob. To je već slična cifra godinama unazad. Onda se uzmu u obzir i prihodi koje će opština imati iz nekih sopstvenih izvora, lokalnih administrativnih taksi, prekršajnih naloga – bivših mandatnih kazni i sl. Na primer opština Obrenovac organizuje vašar, pa će prihod od izdavanja zemljišta u zakup, da se uzme u obzir kao prihod opštine pri kreiranju budžeta.
Kako bi opštinama napunile budžet do cifre za koju je procenjeno, planirnao da je potrebno za na primer 2018. godinu, grad Beograd ustupi opštinama deo prihoda, a najveći deo tih prihoda je prihod od poreza na imovinu, koji puni budžet kvartalno, kada se i plaća porez na imovinu. I deo prihoda od poreza na dohodak građana – na zarade, koji puni budžet svakog meseca.
U budžetu grada Beograda za 2018. godinu to izgleda ovako.
Prihod od poreza na dohodak građana – na zarade, koji se ostvari na području gradske opštine Sopot u celini pripada toj gradskoj opštini.
Prihod od poreza na imovinu koji se ostvari na području gradske opštine Lazarevac, Mladenovac i Sopot u celini pripada toj gradskoj opštini.
Pored ovih i ostali prihodi su podeljeni između grada i opština, u zavisnosti od godine do godine, u različitim odnosima.
Tekući prihodi i primanja koji po zakonu pripadaju gradu za obavljanje poslova i zadataka, raspoređuju se gradu i gradskim opštinama, i to:
I – Gradu u celini pripadaju:
1. porez na dohodak građana na prihod od davanja u zakup pokretnih stvari;
2. porez na dohodak građana na prihod od osiguranja lica;
3. porez na dohodak građana na druge prihode;
4. prihodod davanja u zakup, odnosno na korišćenje nepokretnosti u državnoj i gradskoj svojini koje koristi grad Beograd i indirektni korisnici budžeta grada;
5. lokalne administrativne takse ostvarene u poslovima organa,organizacija i službi grada;
6. boravišna taksa;
7. taksa za ozakonjenje objekata;
8. prihodi po osnovu transfera i donacija gradu;
9. prihod od kamata na sredstva grada deponovana kod banaka;
10. novčane kazne izrečene u prekršajnom postupku za prekršaje propisane aktom Skupštine grada, kao i oduzeta imovinska korist u tom postupku;
11. novčane kazne naplaćene od strane gradske uprave i novčane kazne izrečene u upravnom postupku koji se vodi pred gradskom upravom;
12. novčane kazne za saobraćajne prekršaje;
13. prihodi koje svojom delatnošću ostvare organi, organizacije i službe grada;
14. prihodi ostvareni po osnovu pružanja usluga boravka dece u predškolskim ustanovama;
15. prihodi od prodaje pokretnih stvari koje koristi grad Beograd i indirektni korisnici budžeta grada;
16. naknada za uređivanje građevinskog zemljišta;
17. doprinos za uređivanje građevinskog zemljišta;
18. prihod od zakupa građevinskog zemljišta;
19. naknada za promenu namene poljoprivrednog zemljišta (40%);
20. zakup poljoprivrednog zemljišta (40%);
21. primanja od prodaje domaćih akcija i kapitala u korist gradova i opština;
22. primanja od zaduživanja;
23. zakupnina za stan u državnoj i gradskoj svojini u korist nivoa gradova;
24. deo dobiti javnih preduzeća čiji je osnivač grad;
25. naknada za korišćenje šuma i šumskog zemljišta (30%);
26. naknada za zaštitu i unapređivanje životne sredine
27. naknada za konverziju prava korišćenja u pravo svojine građevinskog zemljišta;
28. primanja od prodaje nepokretnosti u svojini grada
29. primanja od prodaje i otplate stanova i po osnovu socijalnog stanovanja, u korist nivoa gradova
30. porez na fond zarada
31. drugi javni prihodi i primanja u skladu sa zakonom i statutom.
II – Gradskim opštinama u celini pripadaju:
1. porez na dohodak građana na prihode od poljoprivrede i šumarstva;
2. lokalne administrativne takse ostvarene u poslovima organa, organizacija i službi gradske opštine;
3. samodoprinos uveden za područje gradske opštine;
4. prihod od kamata na sredstva gradskih opština deponovana kod banaka;
5. prihodi od prodaje pokretnih stvari koje koristi gradska opština i indirektni korisnici njenog budžeta;
6. prihodi od prodaje dobara i usluga od strane tržišnih organizacija u korist nivoa opština
7. novčane kazne izrečene u prekršajnom postupku za prekršaje propisane aktom skupštine gradske opštine, kao i oduzeta imovinska korist u tom postupku;
8. novčane kazne naplaćene od strane organa gradskih opština;
9. prihod po osnovu donacija i transfera gradskoj opštini;
10. prihodi koje svojom delatnošću ostvare organi, organizacije i službe gradske opštine;
11. naknada za korišćenje prirodnog lekovitog faktora;
12. naknada za korišćenje mineralnih sirovina i geotermalnih resursa;
13. deo dobiti javnog preduzeća, čiji je osnivač gradska opština i
14. drugi javni prihodi i primanja u skladu sa zakonom i statutom.
Prihod od naknade za korišćenje građevinskog zemljišta koji se ostvari na području gradskih opština Voždovac, Vračar, Zemun, Zvezdara, Novi Beograd, Palilula, Rakovica, Savski venac, Stari grad i Čukarica, u celini pripada Gradu.
Prihod od naknade za korišćenje građevinskog zemljišta koji se ostvari na području gradske opštine Barajevo, Grocka, Lazarevac, Mladenovac, Obrenovac, Sopot i Surčin u celini pripada toj gradskoj opštini.
Prihod od naknade na supstance koje oštećuju ozonski omotač i naknade od emisije SO2, NO2, praškastih materija i odložen otpad koji se ostvari na području gradskih opština Voždovac, Vračar, Zemun, Zvezdara, Novi Beograd, Palilula, Rakovica, Savski venac, Stari grad , Čukarica, Barajevo, Grocka, Mladenovac, Sopot i Surčin u celini pripada gradu.
Prihod od naknade na supstance koje oštećuju ozonski omotač i naknade od emisije SO2, NO2, praškastih materija i odložen otpad, koji se ostvari na području gradske opštine Obrenovac, deli se između te gradske opštine i Grada u odnosu:
– Obrenovac i Grad 41 :59
Prihod od naknade na supstance koje oštećuju ozonski omotač i naknade od emisije SO2, NO2, praškastih materija i odložen otpad koji se ostvari na području gradske opštine Lazarevac u celini pripada toj gradskoj opštini.
Na ovom primeru se vidi kako se kod različitih opština punjenje budžeta obezbeđuje na različite načine. Opština Lazarevac je dobila u celini prihod od naknade na ime zagađanja, a opštine Obrenovac taj prihod deli sa gradom. Dok je prihod od poreza na zarade u celini grad Beograd uzeo Lazarevcu, a Obrenovcu dao 68%.
Prihod od poreza na nasleđe i poklon, prihod od lokalnih komunalnih taksi, prihod od poreza na prenos apsolutnih prava itd. su takođe prihodi koji se dele u različitim odnosima između grada i opština u različitim godinama.
Prihodi i primanja budžeta gradske opštine Obrenovac za 2019. godinu, ustupljeni i izvorni prihodi:
Po ovim kratkim upustvima svako od nas može analizirati budžet. I to bi trebalo da bude važno. Kada nam se neko nudi da upravlja našim gradom, minimumalno je da očekujemo da zna ove stvari. A da bi znali da li on zna, trebalo bi i mi da znamo. Često se obećavaju kule i gradovi, a previdi da ogroman deo, na primer budžeta opštine Obrenovac, ode na komunalnu higijenu, održavanje kišne kanalizacije, trošak električne energije za javnu rasvetu i zamenu pregorelih sijalica, održavanje divljih deponija, vodovodnu i kanalizacionu mrežu, održavanje zelenih površina, prevoz učenika i sl. To je iznos preko 500 miliona dinara, na budžet ispod milijardu i 400 miliona dinara.
Previdi se i da smo gradska opština i da će veći prihodi na teritoriji opštine neće direktno doneti više novca u našu kasu. Stalno se ad hoc pomeraju odnosi. Kroz politiku budžeta vrši se političko kažnjavanje, ne postoje jasni okviri, pa ukoliko nisi na liniji sa gradskom vlašću, dobićeš manje, kao što je slučaj sa opštinama Stari Grad i Novi Beograd. Stavara se utisak da se političkom voljom može stvoriti nešto ni izčega, alhemija postoji još od srednjeg veka, ali samo još deca veruju u čarobnjake. To je jedino moguće indirektno, kroz radove koje Grad Beograd realizuje. Sve je tako postavljeno već decenijama, da zavisi od političke volje.
Mogu se u Obrenovcu otvoriti hiljade radnih mesta, ali ono što smo dobili dobili smo. Neće nam se uvećati budžet, na veći prihod od poreza na zarade. Ustvari, možda i hoće ako nam grad Beograd dozvoli.
Na nama je da se borimo.
Da razumemo da je budžet važna stvar, i da on trasira razvoj našeg mesta. A o njemu tako malo znamo i tako malo debatujemo. Fali nam mesto gde hladne glave diskutujemo o budžetu, sa svim njegovim aspektima. Šta ćemo sutra, kakvi su odnosi socijalnih grupa, kako da obezbedimo ravnomerni razvoj.
Pamet u glavu. Budžet u ruke.